Łódz i parafia lodzka w roku 1783, o Łodzi

Łódz i parafia lodzka w roku 1783

Łódz i parafia lodzka w roku 1783, o Łodzi

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->CZASOPISMO PRZYRODNICZE ILUSTROWANE, 1936, R10117ŁÓDŹI PARAFIAŁÓDZKAW ROKU 1783D)skromnychzasobówźródłowychz dziejów miastaŁodzidorzucamyten niewielki opis Lopograficmy parafiiłódzkiejz r.1783,na podstawiektórego badacz-regkmalisla niejednouzupełni,niejednowyjaśni,niejednopoprawi zprzeszłościrolniczej naszego miasta, takmałojeszczedziśznanej, mimo dobrych prac A. Stcbelskiego, A. Zanda iE.O. Rossmanna.Niżejpublikowany opis mabyćdalszym krokiem w wydawaniu dru-kiemkażdegoprzekazu historycznego z dziejówŁodziza czasów dawnejRzeczypospolitej, abyudostępnić materiał źródłowyszerszymkołombada-czy imiłośnikomnaszejprzeszłości.Opisparafialnyłódzkiegoplebana jest cennymmateriałemdo topografiimiasta,ponieważ caładawna parafiałódzka zmiJazła sięwgranicachwielkiejŁodzi,a sam opisbył sporządzonyw celu dostarczeniamateriałudoprackartograficznych.N aszczególną wartość materiałówtych, zawartychwopisach parafii,zebranychdrogąankietywlatach1783-1785,zwróciła uwagęKomisjaAtlasu Historycznego Polski przy Pol. Akad.Umiejętnościpodczas swychprac nad gromadzeniem danych statystyczno-topograficznychdomapz doby Sejmu Czteroletniego(1788-1792)1 ).Również:powoduj;ąc sięszczególną wartościątego rodzaju przekazuźródłowego wydałw r.1932Feliks Pohorecki "Opis Poznania z roku1787"2),mimo tak dobrze zna-nych dziejów tego miasta,obfituj.ącegowpoważnyi bogatymateriał hi~storyczny.Oczywiście, że łódzkiopis niemoże zrównać sięz opisem PD'-znania, niemniej jednakgodnymjest publikacji, zra~jiswegowyjątkowego.charakteru,szczegółowegoopisułódzkiejparafii, i to opisuurzędowego,sporządzonegoprzezosobęnajbardziej. w ówczesnym miasteczku kom-petentną,przezojcacałej: Łodzii okolicy,księdzaproboszcza AndrzejaMajera na polecenie swej:władzyzwierzchniej, biskupa kujawskiego.Abymiećjasnepojęciepowstania tego opisunależy sięgnąćdo jegogenezy;cobyło przyczyną sporządzeniatakiego aktu? W odpowiedzitrzebaprzypomniećsobie kilka faktów z historii kartografii czasówkrólaStanisławaAugusta Poniatowskiego. Jest to czasnagłegoi szybkiegorozwojupolskiejkartografii,rozpoczętej,po okresienajwiększegoupadkutej dyscypliny, a zarazem sztuki, za panowania Sasów, przezksięciaJó-zefa AleksandraJabłonowskiego, wojewodęnowogrodzkiegookołoroku1740.Pracępięknie zaczętą prowadziłdalej i szybkorozwijałmecenasnaukisztuk na tronie polskim,nieszczęśliwy StanisławAugust. Pracawre nad mapamiróżnegorodzaju iróżnychdzielnic dawnej. Rzeczplitej·,przechodzącwkońcuodsporządzaniamap ogólnych do kartszczegółowych.Pracująwtedy w Polsce nażołdziej:ed.nego i drugiego mecenasakartografowie znani ze swych prac:WłochJan Antoni Rizzi-Zannomi,Jan Fryderyk Endersch, kapitan wojsk koronnych Franciszek Czaki',spolonizowanyWęgier, ksiądzFranciszek Czaykowski, kanonik sando:-mierski, i przede wszystkim kartografJ.Kr. H.pułkownikKarol de1 )Pierwszą pracętego rodzaju wydanow1930r. p.l:Mapa Województwa Krakow-&kiego,z doby Sejmu Czteroletniego(1788-1792)wraz ze :lródlami imetod ąw opraco-waniu dr. Karola Buczka. Obecnie naukończeniu sąprace nad mapami woj.płockiego,sandomierskiego i lubelskiego2 )W"Kronicemiasta Poznania" -rocz. X1932118Perthees,słynnyautor"mappszczegulnych"województw,amiędzyin-nymi i mapyszczegółowej(l:22:>.000)województwadawnegołęczyerkiego, doktórejzapewnekorzyslałzmateriału,zebranegoprzez probo;-szcza m.Łodzi.O dziejach odrodzenia naszej kartografiipisałwpiękneji syntetycznejpracy dr Karol Buczek3).W tymdążeniutworzenia mapszczegółowychoddzielnych jednostekadministracjiświeckiej:orazkościelnej,t.znwojewództw,ziem i diecezjiPolski przedrozbiorowej,przybyłzpomocąmiłośnikkartografii, bratkrólewski, prymas.MichałJerzy Poniatowski, którypolecił duchowieństwuzebraćwewspomnianych latach, 1783-1785,materiałytopogra-ficzne dla swego karlografaks.Czaykowskiego,którywyłączniena pod-stawie tych opisówopracowałmapywoj.:krakowskiego i sandomier'-skiego. Z tychrównież materiałówkorzystal·wdużejmierze KarolPerthees w opracowywaniu,wspomniariych, swych ,.mappszczegulnych"województw orazwdziele"Geograficzno-statystycznegoopisania para-fiów Królestwa Polskiegozr.1791"4 ).Materiałzebrany" ...na Uskutecznienie mappy czyli kartyGeogra-ficznej... "drogąankiety,rozesłanejplebanom,jest zawarty w23tomachzbroszurowanych, któreodzyskaliśmyna mocy Traktatu ryskiego odRosji dopiero w r.1930z b. Biblioteki SztabuGłównegow Petersburgu,gdziebyłyzdeponowane.Rękopisytedostały siędoPetersburga z biblio-tekipuławskiejX. X. Czartoryskich po upadku powstania Listopadowego.Obecnieznajdują sięwBiblioteceNarodowejw Warszawie.Opisy tezostały złączoneparafiamiwdekanatach,adekanatyalfabe-tycznicwtomach poszczególnych diecezji. Opisy diecezji kujawskiej,w których znajdujesiępraca naszegoksiędzaMajera,obejmujązaledwiejeden tom i towespółzdiecezj1ą chełmską.Jest totom 23;dekanatyw nim od litery"B"do"W", awdekanaciewalbarskim na kartach240-241 nasz opis,obejmujący4 stronice.Opisydiecezji kujawsldej, po-dobnie jak opisy diecezyj:: krakowskiej,płockiejichełmskiej,pochodząz roku 1783;zaśz archidiecezjignieźnieńskieji diecezjipoznańskiejdatują sięz lat 1784-855 ),a sam opis Poznaniaz1787 r.Dla tym lepszego zorientowaniasię,co taki opis parafii powinien za-na co powinienkażdyplebanodpowiedzieć,a codałwswymmateriale ks. A. Majer i comógł dać mająctakszczupłą parafię,otOr-ezonąze wszech stronpotężnymilasami, podamy tu w streszczeniu 9 punk-tów kwestionariusza, na podstawie którego_miałplebanłódzki opisaćswoją parafię. Pełnytekst kwestionariusza stawia bardzoszczegółowepytania, na które mieli proboszczowiedawać równieżobfiteodpowiedzi.Wdużejmierzezależała odpowiedźod inteligencj;i plebana, jego znajomo-ściterenui-pilności,zależałaodrozległościparafii i-jej1 urozmaiceniakrajobrazowego.wierać,.,DteReform der polnischen Kartographie zur Zeit des Konigs Stanislaus August(1764-1795) -w dziele zbiorowym: "La Pologne au VII-e Congres International desmapkaSciences Historiques". Varsovie1933,s.12')Karol Buczek,"MapaWoj.Krakow.... "i-w. s.15i426 )KleczyńskiJózef -Poszukiwania spisówludnościRzeczypospolitej polskiej w zbio-rach Moskwy, Petersburga i Wilna -"ArchiwumKom. Historycznej" A. U. t. VIII,Kraków1898,s.3808)+119Ankielastawiałapytanianastępujące6):l)W którym archidiakonacie, dekanacie,województwie, powiecie,leżykościółfarny i któresąwioskido niegonależące,orazjakaichod~ległośćojkgściola'l2) Któresąkościołysąsiedzkie,jaka ichodległość,i w których powia:..lachsąpołożone.3) Którl)sąmiejscaznaczniejsze i jakojległeodtejparafii.4)JakieS['.drogido miejscwyrażonych.5)Bagna,l.Jłola,jeziora,stawy,brody, sadzawki,kanały,mosty,przet-prawy. groble,lamv,k~py,rzeki,spławy,strugi,ściekiwód-czysąijakiesię znajdują?D;CoZ'll.Joryłasy,w nich jakowedrzewa,zarośla,krzaki,wąwozyi góry-czysąi jakie nazwiskamają?·7).Młyny,tar laki, hamernie, rudnic, huty,folusze,czysą?jakoteżwody slonrimiejscastarożytnośćoka:zuj:ące?8) Drogipartykularneodkościoładowsiówparafialnych, jakoteżlrakl publicznydo miejscpublicznychikościołów sąsiedzkichikościolaparafialnego,ze wskazaniemdługościdrogi.9)Granice wojewódzkie, ziemskie,powiatowe, czyprzecinająparafie?Do kwestionariuszyw diecezji kujawskiejcelem lepszegowyjaśnieniaartykułówwnichzawartych icelempodania metody pracy dodanospecjalną instrukcję,którejpoczątkowy ustęp,jako ciekawy przyczynekdo powstawaniaopisów parafialnych wmyśluczonych wywodówwładz,a które najprawdopodobniejpowstawały"adhoc~'przy pomocyjenopamięciproboszczowskiej,tutajpodaję7):"Artykuływedługktórychmabyćuczynioneiaknaydokładnieiszeopisaniecałeydyecezji KuiawskieywPolszcze naułożeniemappy czylikarty Geograficznej.Każdy ImćXiądzPleban-wziąwszyod swego para-fialnegokościołaywykazawszy w którym Archidiakonacie, DekanacieyWoiewodztwie, Ziemi, Powiecie iestpołożony,wyrazi wszystkie wioskiy mieyscanależącedo niegoporządkiemalfabetu,niezaniedbywającnawet nowych Osad oraztychżewiosek ymieyscpołożenieiodległośćod swego parafialnegokościoła.Przykażdejz osobna wioscewyrazićdziedzica lub possesora takświeckiegojako y duchownego lub zakonnego.Położenicalbo situs wiosekymieyscnależącychdo parafijwyrazić si~ma przezośmpunktów czyli stron horyzontu, to iestPułnoc, Południe,Wschód, Zachód, Wschód Letni, Wschód Zimowy, Zachód Letni, ZachódZimowy, co nayprostszemu Rolnikowi wiadome iest.(!)NB. Podczasopisania najszykowniey bedzie tak sobieuszykowaćstolikżebyusiadłszyprzy stolikutymże obrócić się twarząalbo nasamą Pułnocalbo nasamoPołudnie.Obróciwszysię twarząna·samoPołudnie,wszystkiepunkta i strony wschodniebędąw lewejręce,zachodniezaśw prawej.Miaraodległościmieysc od parafialnegokościołkamabyćzawsze wyra'-tanaprzezmiaręmil.Ponieważ zaśw kraju naszym mile niesąrówne,tebytę trudnośćilebydź może ułatwić,na troialdgatunekmile podzie-8)Pełnytekst ankietyzachował sięwt.IX. opisów·parafij,k. 31'1-316, przy opisiepar.Grzymałkóww dekanaciemałogojs.kim,pow.chęcińskim.W skrócieogłosilipytaniaankiety:KleczyńskiJózef -Poszu.ldwania... j. w.;A.Hałban,Statystyczny opis parafijpolskich w XVIII w. -"KwartalnikHistor." z r.1898,s.99-1001)Pocz.ątektych"Artykułów..."podał takżewt.VIII"Archeionu"BańkowskiPiotr-Powrót do krajupostu latach. Rewindykacjarękopisówz b. Biblioteki SztabuGłównegowPetersburgu, wywiez.ionychzPolskipoupadku Powstania Listopadowego - s. 22-23120Iić można,to iest na Mile wielkie, mierne ymałe, także teżyczęśćtychżemil to iest3/4mili,1/2mili,I/4mili,pół ćwiercimili; mniej lubwi~cej resztę odległości można wyrazićprzez kroki..."Potymciekawym materiale przygotowawczym poznajmysięz na-szym opisemŁodzi.Tekst opisu ks. Andrzeja.Majera,podajęwdosłownymbrzmieniu, nic niezmieniając, zachowującjegooryginalną, specyficznąpisownię,a tylkoczęściowo modernizuję ortografię.Sądzę, żesam tekstźródłaijego pisowniarzucąodpowiednieśwatłonaumysłowość łódzkiego plebana.Rękopisten posiada czyste, czytelne,duże, możenieconiezgrabne pismo. Na py tania kwestionariuszaksiądzMajer odpowiadanie zawszeszczegółowo,niektóre pozbywa milczeniem, niektóre przestawialubłączyrazem.Stądwynika,żeproboszcz nasz odpowiada tylko na 6zagadnieńankiety, miast nadziewięć."TARYFFA PAROCHlEJ MIASTECZKAŁODZI"8)KościolMiasteczkaŁodzzParochialny w ArchidyakonacielVrocławskim9 )w Wo jewództwieŁęczyckim,w PowiecieBrzezińskim,w diecezji kujawskiej jest polozony. Tenzekościolstoi wzelkiemi drzwiami na wschódsłońcalelni1°) ,a wielkim oltarzem na zachód dmow!f11 ).MiasteczkozaśŁodzsamemiborami jestobległe,tak ze wschodu,zpołudnia,zpółnocyyzzachodu.Niema naokół ciąglegopola, naydalej na staysześcioro,siedmioro.1-MOIWŚCIÓŁMIAST ECZKAŁODZ lPAROCHIA LNYpłynącej żadnejniemaszokołomiasteczka, tylkoźródła,/:tóresię poczyno.jąna stay czworo wodległościza dworem od wschodusłoń~ca12)zwpływająw stawduży,który jest za miastem napołudnieiJ),na:Rzekitym stawiesąmosty we dwóch groblach,jeden mostakcyzowyiznem, drugi most dworski bezmłyna.sięmłyB)Tytułtego opisu jest odmienny,niżwopisa~hinny.ch parafij.Najczęś ciejspotyka"Opis parafii X...","Parafia X... ".,.Opisanieparafii X... ".Tytuł"Taryffa" jest,zdaje misię, użyty wyjątkowoprzez ló:lzkiego ple bana, a przy tym·nieodpowia<fującytreściopisu, który nie posiadażadny.ch materiałówstatystycznych9)ArchidiakonatwłocławskiID)Oznacza kierunek póln()cno-wschodni11 )Oznac;a kierunekpoludniowo-z~chodniU)"Zródla"należy rozumiećjakorzeczkę Lódkę,wypływającąna wschód od dworudawnej Starej Wsi, którajużw naszym opisie nie istnieje.Nazwa rzeki Lódki na starychmapach niewystę puje,aźródłajejniedośćzgodniesąozna czone. Na na jstarszej mapieszczegółowejdawnego województwałęczyckiego,spo.rządwnejwpodziałcel:225.000 w ro-ku1793przezsławn-egokartografa królaStanisławaAugusta,pułkownikaKarola dePerthees'a ("Mappa srezegulna WoiewodztwaŁęczyckiego...")źródłatej rzeczkisąoznw-czone wpobliżu miejscowości"Izykow"(dziśnieznanej),leżącej między Lodziąa Widze-wem. Na zredukowanej mapie Gilly'ego "Spedalkarte von Siidpreussell." (l :115.200),wydanej w latach1802-1803,rzeczkawypływazza folwarku Starej Wsi.Na"Karcietopograficznej Królestwa J'olskiego" (l :126.000),wykonanej przez Kwatermistrzostwo Woj&kPolskich,awykoń.czone:Ji wydanej przez gen. Richtera w r.1843(zdatą1839r.),znajdują się źródłaLódki kolomiejs.cowości,.Smolarnia",leżącej między.Lodziąa Wi-dzewem,nieznanejdziś,aodpowiadającejperthees'owskiemu'"Izykowi". A namapią.gen. Wojciocha Chrzanowskiego z r.1857wpodziałce(l : 300.000) rzeczkawypływanawschód od Starej Wsi19 )Tendużystaw"leżącynapołudnieod miasteczka,dsiś nieistniejący,to obecna.ulica"Nad"Lódką".'1212·DOWIOSKI DO:IIIASTECZK.\t.ODZI:\ALEŻ,\CEWioskinale::ącedo JlflrochiejmiasteczkaŁod::i.Naypr::ódBałulyu),wieśd::ied::ic::naWJJ/.Pana 1\.arnkowskiego,chorą:::egorad::iejewskiegos::eścioroslay odparodziej nawschódslońctJ.letni15).2-do. Brw=;'").wieś pr::eświetnejIi.apitułyKrakowskiej kluc::aiabiańskiego1:),wodl egłościtr::yćwiercimiliodmiaslcc::kaŁod::ina :achóqsłońca::imowyIB).3-tio..llaniamłynnatych::e :!.ród/ach1").któresię ciągnąpr::e::stawymiastec::kaŁod::i,wynos=ąskromnećwien'mili na ::achódsłońca.4-to ..llłynWoytowski.Stcm.lllynli.ościelny'''ltej::e parochiej samejlód::kiej.Tak:::e tartakimłynLanws:1)na::wanuJaśnieWielmo:negoImciX.Biskupakujawskiego. Te::aśsloiąnapoludnic,na:.ródlach12),któresiępoc::ynajq ::a .lllynem Woytowsf;im odwschodusłońcay ka:rlymłynma swoj stawekćwierćmiliod paroclriejłód::kiej.5-to.Rogi2 ;).wiosc::y1;adeser/a'"')międ::ysamemiborami otr::yćwiercimili na wschódsłońca.6-to.Radogos::c::25),wieśJ mciPana .llateus::a Str::alkowskiego,bur-grabiego lęc::ycki ego.ćwierćmiliskromne odmiastec::kaŁod::inapółnoc.7-mo.Rokicie'·'Lwieśimłyn::estawempr::eświetnejKapitułyKra-kowskiej od miaslec::kaŁod::ipólmili na poludniesłońca.Wtej wsiwoytostwo tr::yma JPan Kanieski.8-vo.lrolka25),wieśJWJmciXBiskupakujawskiego,pól mili skromneod miastec::ka napołudnie.Stemwiosc::ynaWid::ew251samychborachtego;;JlrJmciX.Biskupakujawskiegotr::yćwiercimilinawschódsłońceLStem Zar::ew25)wieś,w 1.-tórym jestwoytostwopr::eświetnejKapitułyKujawskiej,nale::ącado lego::JWJmciX.Biskupakujawskiego;t.o woy-tostwo tr::ymaWJmciPan Ii.asiewic::,starosta olborski''') ,odległościtrzyćwiercimil!odmiastec::kaŁod::inapołudnie.5-TIOOdmiastcc::kaŁod::ikościoływokolicysn_sicd::J.-ieJ':1-mo.KO~CIOŁ\'wOKOLICYli.ościoł ŁagiewnickiX. X·Francis::kanów,jestwie.<! odS.\~IEDZKIEJmiastec=f.-aŁod::inapółnoc,wodległościma mile dobrq.2-do.1\.ościólw Lutomierskuparochialn!J, odmiastec::kaŁod::imildwie na ::achudsłońca.Tam:eko.ściolX.X.Rciormatow.3-tio.li.ościolmileskirllna wschódsłońca,jedna milaodLod::i.4-to.1\.ościo lw Zegr::u28),miaslec::ku J. li...l/cipięć ćwiercimiliodmiaslec::kaŁod::inapółnoc.tvDziel nica miastaOb. przyp. 1016)Wieśnazachódod miastaŁodzi polożona17)Klucz pabianicki18)Ob. przyp. 1119)Młyn~lanianadrz.Łódkąto dzisiejsza fabryka~laniawdzic' nicymiasta tejsamej nazwy20)Obamłynyna rz.Jasieri,wobecnejt!ziclnicy miastaKsi~ży~lłyn21)Młynten,leżącywpobliżu<lwóch-wspomnianych. znajuowalsięnauopływierz.Jas.ień22)Rzeczka Jasień23)Wieśnapółn.-zachóuod m.l.odzi2<)Opustoszala25)Dzielnica miasta Lodzi25)Dzieln.icemiastawielkiejŁodzi26)Starostawalborski27)Kośc!ółpar.wMileszk.ach28)Zgierz11)15) [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne

: Strona Główna

: Łódzcy radni przeciwko zmianom ministra Rostowskiego ora zmiany w budżecie (11-05-2011), monitoring kandydatów [Łódź], Wybory samorządowe 2010, radni, Artykuły (media)

: Żydowicz przeciw likwidacji CŁC (07-07-2011), monitoring kandydatów [Łódź], Wybory samorządowe 2010, radni, Artykuły (media)

: 001. 6 sierpnia 1914 roku (Garstka was była...) (tekst), PIEŚNI PATRIOTYCZNE - CAŁOŚĆ (TEKST+NUTY), nuty i teksty pieśni patriotycznych

: 001. 6 sierpnia 1914 roku (Garstka was była...) (nuty), PIEŚNI PATRIOTYCZNE - CAŁOŚĆ (TEKST+NUTY), nuty i teksty pieśni patriotycznych

: Łódź - szkoły do likwidacji Radni przyjęli uchwałę (23-02-2011), monitoring kandydatów [Łódź], Wybory samorządowe 2010, radni, Artykuły (media)

: Łódź - obradowała nowa Rada Miejska (01-12-2010), monitoring kandydatów [Łódź], Wybory samorządowe 2010, radni, Artykuły (media)